Paryavaran Sanrakshan Marathi Nibandh: आपल्या जीवनाचं खरं आधारस्तंभ जर कोणता असेल, तर तो म्हणजे पर्यावरण. आपण श्वास घेतो, अन्न खातो, पाणी पितो, सावली घेतो – या सगळ्या गोष्टी निसर्गाच्या देणग्या आहेत. पण गेल्या काही दशकांपासून मानवी हव्यासामुळे पर्यावरणावर गंभीर संकट निर्माण झालं आहे. आणि म्हणूनच, पर्यावरणाचं संरक्षण ही काळाची गरज आहे, केवळ चर्चा करण्याची गोष्ट नाही.
पूर्वी माणूस आणि निसर्ग यांचं नातं खूप सुसंवादपूर्ण होतं. माणूस निसर्गाच्या लयीत जगत होता. पण जसजसं औद्योगिकीकरण, शहरांची वाढ, तंत्रज्ञानाचा अतिरेक आणि उपभोगवाद वाढला, तसतसं निसर्गाचं संतुलन ढासळायला लागलं. झाडांची मोठ्या प्रमाणावर तोड, प्रदूषण, जंगलतोड, प्लास्टिकचा स्फोटक वापर, समुद्रात कचऱ्याचा ढीग, धूराने भरलेली शहरं, वितळणारे हिमनग – ही सगळी दृश्यं आजच्या जगाची भीषण वास्तव आहेत.
सध्या आपण ग्लोबल वॉर्मिंगच्या उंबरठ्यावर उभे आहोत. पृथ्वीचा तापमान दरवर्षी वाढतोय. त्यामुळे पावसाचे चक्र बिघडत आहे, दुष्काळ वाढतोय, समुद्राची पातळी वाढतेय, जीवसृष्टी नष्ट होतेय. काही वर्षांपूर्वीपर्यंत जे फक्त विज्ञानाच्या पुस्तकांत वाचलं जायचं, ते आता आपल्या डोळ्यांदेखत घडतंय. 2023 आणि 2024 मध्ये जगभरात आलेल्या उष्णतेच्या लाटा, अमेझॉन जंगलातील आगी, हिमालयातली ढगफुटी, मुंबई आणि चेन्नईसारख्या शहरांमध्ये झालेलं अतिवृष्टीचं नुकसान – ही सगळी उदाहरणं पर्यावरणीय असंतुलनाचीच आहेत.
पर्यावरण संरक्षण मराठी निबंध: Paryavaran Sanrakshan Marathi Nibandh
आपल्याकडे ‘वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे’ अशी संत तुकारामांची शिकवण आहे. पण आज आपण ती विसरत चाललो आहोत. झाडं तोडून बिल्डिंग्स बांधल्या जात आहेत, रस्ते रुंद करताना शेकडो झाडं उखडली जात आहेत. प्रत्येक गाडी आपल्या वाटचालीत धूर सोडते, आणि दररोज टनोन टन प्लास्टिकचा कचरा नद्यांत आणि समुद्रांत फेकला जातो. हे सगळं थांबवायचं असेल, तर सामान्य माणसांनी पुढाकार घेतला पाहिजे.
पर्यावरण संरक्षण म्हणजे केवळ सरकारचं काम नाही. शाळेतील विद्यार्थ्यांपासून ते प्रत्येक नागरिकापर्यंत सगळ्यांनी यामध्ये सहभाग घ्यायला हवा. आपल्या रोजच्या सवयी बदलण्याची ही वेळ आहे. प्लास्टिकऐवजी कापडी पिशव्या वापरणं, शक्य तिथे पाण्याची बचत करणं, वीज न वाया घालवणं, झाडं लावणं, कंपोस्ट खत तयार करणं, सार्वजनिक वाहतूक वापरणं – अशा लहान लहान गोष्टी मोठा फरक करू शकतात.
सुदैवाने, आता अनेक तरुण पर्यावरणपूरक जीवनशैली स्वीकारू लागले आहेत. सोशल मीडियावर ‘झिरो वेस्ट लाइफस्टाईल’, ‘क्लायमेट ॲक्शन’, ‘सस्टेनेबल लिव्हिंग’ यासारख्या चळवळी जोरात आहेत. लोक स्वतः बनवलेल्या बायोडिग्रेडेबल उत्पादने वापरू लागले आहेत. काहीजण प्लास्टिक गोळा करून त्यापासून रस्ते बनवतात, तर काहीजण शहरात नवे जंगल उभं करत आहेत. अशा सकारात्मक उदाहरणांमुळे इतरांनाही प्रेरणा मिळते.
भारतात अनेक ठिकाणी पर्यावरण रक्षणासाठी स्थानिक प्रयत्नही सुरू आहेत. महाराष्ट्रातील चांदोरी गावातले नागरिक दरवर्षी हजारो झाडं लावतात आणि ती जपतात. पुण्याच्या ‘वृक्षमित्र’ या संस्थेने हजारो लोकांना वृक्षारोपणासाठी एकत्र केलं आहे. केरळमध्ये बॅम्बू वापरून प्लास्टिकचे पर्याय तयार केले जात आहेत. या सगळ्या गोष्टी हे दाखवतात की आपण इच्छा ठेवली, तर पर्यावरणाचं संरक्षण शक्य आहे.
सरकारनेदेखील काही महत्त्वाचे पावलं उचललेली आहेत – ‘स्वच्छ भारत अभियान’, ‘राष्ट्रीय वनीकरण योजना’, ‘राष्ट्रीय हरित प्राधिकरण’, ‘प्लास्टिक बंदी’ हे सगळे उपक्रम पर्यावरणाच्या दृष्टीने महत्त्वाचे आहेत. पण हे सगळं यशस्वी व्हायचं असेल, तर समाजाचा आणि विशेषतः तरुण पिढीचा सक्रिय सहभाग गरजेचा आहे.
आपल्याला हे समजून घ्यायला हवं की, निसर्गाशिवाय आपलं अस्तित्व नाही. आपण कितीही प्रगत विज्ञान आणि यंत्र निर्माण केल्या, तरी शुद्ध हवा, स्वच्छ पाणी, सकस अन्न – हे सगळं निसर्गाकडूनच मिळतं. ते टिकवणं हे आपलं आद्य कर्तव्य आहे.
आजची शालेय मुले उद्याचे नागरिक आहेत. त्यांना लहानपणापासून पर्यावरणाचं भान द्यायला हवं. शाळांमध्ये ‘निसर्गशाळा’, ‘ईको क्लब’, ‘वृक्षमित्र मंडळं’ यांचा समावेश होणं गरजेचं आहे. अभ्यासक्रमातही पर्यावरणस्नेही जीवनशैलीवर भर दिला पाहिजे.
शेवटी, पर्यावरण रक्षणाची खरी सुरुवात आपल्या मनातून होते. एक झाड लावणं, एक प्लास्टिकची पिशवी टाळणं, एक दिवस गाडी न वापरणं – हे सगळं छोटं वाटतं, पण याचे परिणाम खूप मोठे असतात. हे लक्षात घेतलं, तर आपण आपल्या पुढच्या पिढीला हिरवं, सुंदर आणि टिकाऊ भविष्य देऊ शकतो.
“पर्यावरण वाचवूया, भविष्यात श्वास घेण्याचं कारण ठेवूया.”
1 thought on “पर्यावरण संरक्षण मराठी निबंध: Paryavaran Sanrakshan Marathi Nibandh”