Digital Vyavhar Marathi Nibandh: आजकाल आपल्या खिशात पैसे नसले तरी चालतं, पण मोबाईल असणं खूप गरजेचं झालंय. अगदी सकाळी दूध घ्यायला जाण्यापासून ते मोठ्या दुकानात खरेदी करण्यापर्यंत, सगळीकडे आता पैशांच्या नोटांऐवजी मोबाईलमधून ‘स्कॅन करून पेमेंट’ करण्याचा जमाना आलाय. याच बदलाला आपण डिजिटल व्यवहार असं म्हणतो. एक विद्यार्थी म्हणून जेव्हा मी या बदलाकडे पाहतो, तेव्हा मला वाटतं की, याने आपलं आयुष्य खूप सोपं केलंय. पण प्रत्येक सोप्या गोष्टीसोबत काही आव्हानंही येतात, त्यांचीही आपल्याला जाणीव असणं गरजेचं आहे.
भारत सरकारने “डिजिटल इंडिया” अभियान सुरू केल्यापासून ग्रामीण भागांपासून शहरांपर्यंत डिजिटल व्यवहाराला मोठा वेग मिळाला. २०१६ मधील नोटाबंदीचा निर्णय हे याच दिशेने घेतलेलं एक मोठं पाऊल होतं. या घटनेनंतर जनतेने डिजिटल पेमेंट अ‍ॅप्स, मोबाईल बँकिंग, QR कोड स्कॅनिंग यांसारख्या सुविधा वापरणं सुरू केलं आणि डिजिटल व्यवहार लोकजीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनले
मला आठवतं, लहान असताना आई-वडील बाजारात जाताना नेहमी पर्समध्ये किंवा पाकिटात पैसे घेऊन जायचे. सुटे पैसे देणं-घेणं, चुटकी वाजवत नाणी मोजणं, हे सगळं तेव्हा खूप सामान्य होतं. पण आता चित्र पूर्णपणे बदललंय. आता प्रत्येक छोट्या-मोठ्या दुकानात, हातगाड्यांवर किंवा अगदी ऑनलाइन शॉपिंग करतानाही आपण मोबाईलमधून ‘गुगल पे’, ‘फोन पे’ किंवा ‘यूपीआय’ (UPI) वापरतो. पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या ‘डिजिटल इंडिया’ या संकल्पनेने या बदलाला खूप गती दिली आहे. नोटाबंदीच्या काळातही डिजिटल व्यवहारांना चालना मिळाली होती, ज्यामुळे लोकांना कॅशलेस पेमेंटची सवय लागली.
डिजिटल व्यवहारामुळे आपलं आयुष्य खूप सोपं झालंय, यात शंका नाही. याचे अनेक फायदे आहेत.
सगळ्यात महत्त्वाचा फायदा म्हणजे, सोयीस्करपणा आणि वेग. आपल्याला कधीही, कुठेही पैसे पाठवता येतात किंवा कोणालाही पेमेंट करता येतं. बँकेच्या रांगेत उभं राहण्याची गरज नाही. मध्यरात्री जरी कोणाला तातडीने पैसे पाठवायचे असतील, तरी ते एका मिनिटात शक्य होतं. किराणा दुकानातून काही वस्तू घेतल्यावर लगेच क्यूआर कोड स्कॅन करून पैसे देता येतात. यामुळे खूप वेळ वाचतो.
दुसरा फायदा म्हणजे, सुरक्षितता. खिशात रोख पैसे घेऊन फिरण्याची गरज नाही, त्यामुळे पैसे चोरीला जाण्याचा किंवा हरवण्याचा धोका कमी होतो. जर आपला मोबाईल हरवला किंवा चोरीला गेला, तरी आपल्या ॲपला पासवर्ड किंवा पिन असल्यामुळे पैसे सुरक्षित राहतात. बँकेला फोन करून आपण लगेच आपलं अकाउंट ब्लॉक करू शकतो.
तिसरा फायदा म्हणजे, व्यवहारात पारदर्शकता. आपण जे काही डिजिटल व्यवहार करतो, त्याची नोंद आपल्या पासबुकमध्ये किंवा ॲपमध्ये आपोआप होते. त्यामुळे आपण किती खर्च केला, कोणाला पैसे दिले, हे सगळं सहज पाहता येतं. यामुळे हिशोब ठेवणं सोपं होतं आणि आर्थिक गैरव्यवहार कमी होतात. सरकारलाही कर गोळा करण्यात मदत होते.
याशिवाय, डिजिटल व्यवहारामुळे नवीन व्यवसायांना चालना मिळाली आहे. अनेक छोटे दुकानदार आणि विक्रेते, जे पूर्वी फक्त रोख व्यवहार करत होते, त्यांनी आता डिजिटल पेमेंट स्वीकारायला सुरुवात केली आहे. यामुळे त्यांचा व्यवसाय वाढला आहे आणि ग्राहकही त्यांच्याकडे आकर्षित होत आहेत. ‘स्टार्टअप’ आणि ‘ई-कॉमर्स’ कंपन्यांच्या वाढीमध्येही डिजिटल व्यवहारांचा खूप मोठा वाटा आहे.
पण, या डिजिटल व्यवहारांना काही आव्हानंही आहेत, ज्यांची आपल्याला जाणीव असणं गरजेचं आहे. सर्वात मोठं आव्हान म्हणजे, सायबर सुरक्षा. अनेकदा सायबर चोरटे वेगवेगळ्या युक्त्या वापरून लोकांची फसवणूक करतात. बनावट लिंक्स पाठवणे, ओटीपी (OTP) विचारणे किंवा आकर्षक आमिष दाखवून लोकांना आपल्या जाळ्यात ओढणे अशा गोष्टी घडतात. यामुळे लोकांचे पैसे चोरीला जातात. म्हणूनच, आपण डिजिटल व्यवहार करताना खूप सावध असलं पाहिजे.
दुसरं आव्हान म्हणजे, तंत्रज्ञानाची माहिती नसणे. अजूनही अनेक लोक, विशेषतः ग्रामीण भागातील आणि ज्येष्ठ नागरिक, स्मार्टफोन आणि इंटरनेटचा वापर कसा करायचा याबद्दल अनभिज्ञ आहेत. त्यांना डिजिटल व्यवहारांचे फायदे आणि वापर समजावून सांगणे खूप गरजेचे आहे. ‘डिजिटल साक्षरता’ वाढवणे हे खूप महत्त्वाचं आहे.
याशिवाय, इंटरनेट कनेक्टिव्हिटीची समस्या आणि सिस्टम डाऊन असणे अशा समस्याही येतात. कधीकधी इंटरनेट व्यवस्थित काम करत नाही, तर कधी बँकेची किंवा पेमेंट ॲपची सिस्टम बंद असते, ज्यामुळे व्यवहार पूर्ण होत नाहीत.
डिजिटल व्यवहार मराठी निबंध: Digital Vyavhar Marathi Nibandh
एक विद्यार्थी म्हणून आपण या डिजिटल व्यवहारांच्या जगात काय करू शकतो? मला वाटतं, आपण स्वतः डिजिटल व्यवहारांचा योग्य आणि सुरक्षित वापर करायला शिकले पाहिजे. आपले आई-वडील किंवा आजी-आजोबा यांना जर डिजिटल पेमेंट कसे करायचे हे माहीत नसेल, तर त्यांना मदत केली पाहिजे, त्यांना शिकवले पाहिजे. आपण त्यांना क्यूआर कोड स्कॅन कसा करायचा, पैसे कसे पाठवायचे, पासवर्ड कसा सुरक्षित ठेवायचा, याबद्दल माहिती देऊ शकतो.
तसेच, सायबर फसवणुकीपासून वाचण्यासाठी आपण स्वतः सतर्क राहिलं पाहिजे. कोणत्याही अनोळखी लिंकवर क्लिक न करणे, आपला ओटीपी कोणासोबतही शेअर न करणे, मजबूत पासवर्ड वापरणे आणि सायबर गुन्हेगारांपासून सुरक्षित राहणे हे आपल्या हातात आहे. सोशल मीडियावर किंवा व्हॉट्सॲपवर येणाऱ्या कोणत्याही मेसेजवर लगेच विश्वास न ठेवता, त्याची सत्यता पडताळून पाहणे गरजेचे आहे. ‘फिशिंग’ किंवा ‘फसवणूक’ करणारे कॉल आले, तर लगेच पोलिसांना कळवले पाहिजे.
भविष्यात डिजिटल व्यवहार आपल्या जीवनाचा आणखी मोठा भाग बनणार आहेत. सरकारही ‘डिजिटल रुपया‘ सारख्या संकल्पना आणत आहे, ज्यामुळे व्यवहार आणखी सोपे होतील. यामुळे भारताची अर्थव्यवस्था मजबूत होईल आणि आपण खऱ्या अर्थाने एक ‘कॅशलेस’ समाज बनू शकू.
थोडक्यात सांगायचं तर, डिजिटल व्यवहार ही केवळ एक आर्थिक प्रक्रिया नाही, तर ती आपल्या देशाच्या विकासाची आणि आपल्या सोयीची एक मोठी पायरी आहे. याने आपलं आयुष्य सोपं केलं आहे आणि नवीन संधींची दारं उघडली आहेत. पण या तंत्रज्ञानाचा वापर करताना आपण जागरूक, सतर्क आणि जबाबदार असलो पाहिजे. ‘वापरा आणि सुरक्षित रहा’ हा मंत्र आपण नेहमी लक्षात ठेवला पाहिजे. आपल्यासारख्या विद्यार्थ्यांनीच या डिजिटल क्रांतीचे खरे वाहक बनून इतरांनाही याबद्दल माहिती दिली, तरच खऱ्या अर्थाने ‘डिजिटल इंडिया’चे स्वप्न प्रत्यक्षात येईल आणि आपला देश प्रगतीपथावर आणखी वेगाने पुढे जाईल.
3 thoughts on “डिजिटल व्यवहार मराठी निबंध: Digital Vyavhar Marathi Nibandh”