Bhrashtachar Marathi Nibandh: आजकाल बातम्यांमध्ये किंवा आपल्या आजूबाजूला ‘भ्रष्टाचार’ हा शब्द खूप ऐकायला मिळतो. कधी एखाद्या अधिकाऱ्याने लाच घेतल्याची बातमी असते, तर कधी मोठ्या घोटाळ्याची चर्चा. एक विद्यार्थी म्हणून जेव्हा मी याबद्दल विचार करतो, तेव्हा मला खूप वाईट वाटतं. भ्रष्टाचार म्हणजे काय, हे आम्हाला शाळेत शिकवलं जातं. पण प्रत्यक्ष जीवनात त्याचे काय परिणाम होतात, हे पाहिल्यावर तो किती गंभीर प्रश्न आहे, हे लक्षात येतं. भ्रष्टाचार हा आपल्या समाजाला लागलेला एक कीड आहे, जो आतून पोखरून काढत आहे.
आपल्याला शिकवलं जातं की, प्रामाणिकपणे जगलं पाहिजे. पण जेव्हा आपण पाहतो की, आपलं काम लवकर करून घेण्यासाठी पैसे मागितले जातात किंवा चुकीच्या मार्गाने काम केलं जातं, तेव्हा मनाला खूप वेदना होतात. भ्रष्टाचार म्हणजे, अधिकाराचा गैरवापर करून स्वतःच्या फायद्यासाठी चुकीचे काम करणे. यामध्ये लाच घेणे-देणे, काळा पैसा जमवणे, पदाचा गैरवापर करणे किंवा नियमांना बगल देणे अशा अनेक गोष्टींचा समावेश होतो.
भ्रष्टाचार वाढण्याची कारणं काय आहेत?
माझ्या मते, भ्रष्टाचार वाढण्याची अनेक कारणं आहेत. सगळ्यात महत्त्वाचं कारण म्हणजे, लोभ आणि पैशाची हाव. काही लोकांना कमी वेळेत जास्त पैसे कमवायचे असतात, मग भले ते चुकीच्या मार्गाने का असेना. दुसरं कारण म्हणजे, नैतिक मूल्यांचा अभाव. आपल्याला लहानपणापासूनच चांगले-वाईट काय ते शिकवलं जातं, पण काही लोक हे विसरून जातात. तिसरं कारण म्हणजे, कठोर कायद्यांचा अभाव किंवा त्यांची योग्य अंमलबजावणी न होणे. जर भ्रष्टाचार करणाऱ्यांना लगेच शिक्षा होत नसेल, तर इतरांनाही तसं करण्याची हिंमत येते. याशिवाय, राजकीय इच्छाशक्तीचा अभाव, समाजात असलेला ‘चलता है’ दृष्टिकोन, आणि सरकारी कामातील दिरंगाई यामुळेही भ्रष्टाचार वाढतो. जेव्हा एखादं काम वेळेत होत नाही, तेव्हा लोक ते लवकर करून घेण्यासाठी पैसे द्यायला तयार होतात आणि याचाच फायदा काही भ्रष्ट अधिकारी घेतात.
भ्रष्टाचाराचे समाजावर होणारे दुष्परिणाम खूप गंभीर आहेत.
सगळ्यात पहिला आणि मोठा परिणाम म्हणजे, विकासाला खीळ बसणे. भ्रष्टाचारामुळे देशाच्या विकासासाठी आलेला पैसा योग्य ठिकाणी वापरला जात नाही. रस्ते, शाळा, दवाखाने, पाणीपुरवठा यांसारख्या मूलभूत सुविधांची कामं अर्धवट राहतात किंवा त्यांची गुणवत्ता खराब होते, कारण पैशांची अफरातफर होते. यामुळे सामान्य माणसाला त्रास होतो आणि देशाचा विकास थांबतो.
दुसरा परिणाम म्हणजे, सामान्य माणसाला त्रास. एका सर्वसामान्य माणसाला आपलं काम करून घेण्यासाठी अनेकदा पैसे द्यावे लागतात, भले ते त्याचं काम असो किंवा नसो. मला आठवतं, एकदा आमच्या गावात एका गरीब कुटुंबाला सरकारी योजनेचा लाभ घेण्यासाठी पैसे द्यावे लागले होते, हे ऐकून खूप वाईट वाटलं. भ्रष्टाचारामुळे गरिबांना आणि गरजू लोकांना त्यांच्या हक्कांपासून वंचित राहावं लागतं.
तिसरा परिणाम म्हणजे, समाजात असमानता वाढणे. जे लोक पैसे देऊन आपलं काम करून घेतात, त्यांना फायदा होतो, तर प्रामाणिकपणे काम करणाऱ्यांना किंवा ज्यांच्याकडे पैसे नाहीत, त्यांना अन्याय सहन करावा लागतो. यामुळे श्रीमंत अधिक श्रीमंत होतात आणि गरीब अधिक गरीब. समाजात न्यायाची भावना कमी होते आणि लोकांचा व्यवस्थेवरील विश्वास कमी होतो.
याशिवाय, भ्रष्टाचारामुळे गुन्हेगारी वाढते आणि देशाची आंतरराष्ट्रीय स्तरावर बदनामी होते. परदेशी गुंतवणूकदार आपल्या देशात गुंतवणूक करायला कचरतात, कारण त्यांना इथे भ्रष्टाचाराची भीती वाटते. याचा परिणाम आपल्या अर्थव्यवस्थेवर होतो.
भ्रष्टाचार मराठी निबंध: Bhrashtachar Marathi Nibandh
भ्रष्टाचारावर उपाय काय?
भ्रष्टाचार ही एक मोठी समस्या असली तरी, त्यावर उपाय नक्कीच आहेत आणि ते फक्त सरकारचे काम नाही, तर आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे.
सगळ्यात महत्त्वाचा उपाय म्हणजे, कठोर कायदे आणि त्यांची प्रभावी अंमलबजावणी. भ्रष्टाचार करणाऱ्यांना त्वरित आणि कठोर शिक्षा झाली पाहिजे, जेणेकरून इतरांना धाक बसेल. भ्रष्टाचाराची प्रकरणे जलद गतीने निकाली काढण्यासाठी विशेष न्यायालये असावीत.
दुसरा उपाय म्हणजे, तंत्रज्ञानाचा वापर. सरकारी कामांमध्ये पारदर्शकता आणण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर केला पाहिजे. उदा. ऑनलाईन अर्ज, ऑनलाईन पेमेंट, सीसीटीव्ही कॅमेरे यामुळे मानवी हस्तक्षेप कमी होईल आणि भ्रष्टाचाराला आळा बसेल. ‘डिजिटल इंडिया’ मोहिमेचा हा एक महत्त्वाचा भाग आहे.
तिसरा उपाय म्हणजे, नागरिकांमध्ये जागरूकता आणि जबाबदारी. आपण नागरिक म्हणून भ्रष्टाचाराला ‘नाही’ म्हणायला शिकलं पाहिजे. आपलं काम करून घेण्यासाठी लाच देणं किंवा घेणं हे दोन्ही चुकीचं आहे. जर कोणी लाच मागत असेल, तर त्याची तक्रार करण्याची हिंमत आपल्यात असायला पाहिजे. माहिती अधिकार कायद्याचा (RTI) प्रभावी वापर करून आपण सरकारी कामांची माहिती मिळवू शकतो आणि पारदर्शकता आणू शकतो.
याशिवाय, नैतिक मूल्यांची शिकवण लहानपणापासूनच दिली पाहिजे. शाळा आणि कुटुंबातून प्रामाणिकपणा, सचोटी आणि देशप्रेम या मूल्यांची रुजवणूक करणे महत्त्वाचे आहे. जेव्हा प्रत्येक नागरिक प्रामाणिकपणे वागेल, तेव्हा आपोआप भ्रष्टाचाराचे प्रमाण कमी होईल.
राजकीय इच्छाशक्ती देखील खूप महत्त्वाची आहे. स्वच्छ चारित्र्याच्या आणि प्रामाणिक लोकांना राजकारणात संधी मिळाली पाहिजे. ‘लोकपाल’ आणि ‘लोकायुक्त’ यांसारख्या संस्थांना अधिक अधिकार देऊन त्यांना प्रभावी केले पाहिजे.
एक विद्यार्थी म्हणून आपण काय करू शकतो? मला वाटतं, आपण स्वतः कधीही चुकीच्या मार्गाने काम करणार नाही, अशी शपथ घेतली पाहिजे. भविष्यात जेव्हा आपण नोकरी करू किंवा व्यवसाय करू, तेव्हा आपण प्रामाणिकपणे वागू. जर आपल्या आजूबाजूला कोणी भ्रष्टाचार करताना दिसले, तर त्याची माहिती योग्य ठिकाणी पोहोचवण्याची हिंमत दाखवली पाहिजे. आपल्या मित्रमैत्रिणींमध्ये आणि कुटुंबामध्ये भ्रष्टाचाराच्या दुष्परिणामांबद्दल चर्चा केली पाहिजे.
थोडक्यात सांगायचं तर, भ्रष्टाचार हे आपल्या देशाच्या प्रगतीला आणि सामाजिक न्यायाला लागलेलं एक मोठं ग्रहण आहे. हे ग्रहण दूर करण्यासाठी केवळ सरकारच नाही, तर प्रत्येक नागरिकाने, विशेषतः युवा पिढीने, आपली जबाबदारी ओळखून काम केलं पाहिजे. ‘भ्रष्टाचारमुक्त भारत’ हे स्वप्न प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आपल्याला एकत्र येऊन काम करावं लागेल. जेव्हा प्रत्येक व्यक्ती प्रामाणिकपणे वागेल आणि अन्यायाविरुद्ध आवाज उठवेल, तेव्हाच आपला देश खऱ्या अर्थाने विकसित होईल आणि जगामध्ये आदराने पाहिला जाईल. मला खात्री आहे की, एक दिवस आपण या गंभीर समस्येवर नक्कीच मात करू.