पर्यावरण संतुलन मराठी निबंध: Paryavaran Santulan Marathi Nibandh

Paryavaran Santulan Marathi Nibandh: आपण ज्या जगात राहतो, ते किती सुंदर आणि विविधतेने भरलेलं आहे, नाही का? हिरवीगार झाडं, स्वच्छ हवा, खळखळणारं पाणी, आणि अनेक प्रकारचे प्राणी-पक्षी. हे सगळं मिळून आपलं पर्यावरण बनतं. पण, गेल्या काही वर्षांपासून मला आणि माझ्या मित्रांना एक गोष्ट खूप जाणवतेय ती म्हणजे, या पर्यावरणाचं संतुलन कुठेतरी बिघडत चाललं आहे. बातम्यांमध्ये, सोशल मीडियावर सतत पर्यावरणाच्या समस्यांबद्दल बोललं जातं. कधी अतिवृष्टी, तर कधी दुष्काळ, वाढतं प्रदूषण, उष्णतेच्या लाटा… या सगळ्या गोष्टी आपल्याला विचार करायला लावतात की, आपण आपल्या पृथ्वीसोबत नेमकं काय करत आहोत?

मला आठवतं, लहान असताना आम्ही शाळेत शिकलो होतो की, पृथ्वीवर सर्व सजीव एकमेकांवर अवलंबून आहेत. माणूस, प्राणी, झाडं, पाणी, हवा – हे सगळं एका साखळीने जोडलेलं आहे. या साखळीतला एखादा दुवा जरी कमकुवत झाला, तरी त्याचा परिणाम संपूर्ण पर्यावरणावर होतो. आणि दुर्दैवाने, आज आपण माणसंच या साखळीला कमकुवत करत आहोत.

आजकाल मी पाहतोय की, आपल्या शहरांमध्ये सिमेंटची जंगलं वाढत आहेत. जिथे कधी हिरवीगार शेतं किंवा मोकळी मैदानं होती, तिथे आता उंच इमारती उभ्या आहेत. झाडं तोडली जात आहेत. यामुळे तापमानवाढ (Global Warming) आणि हवामान बदल (Climate Change) या समस्या निर्माण झाल्या आहेत. मुंबई, दिल्लीसारख्या मोठ्या शहरांमध्ये तर हवेची गुणवत्ता (Air Quality) इतकी वाईट झाली आहे की, श्वास घेणंही कठीण झालं आहे. माझ्या शाळेत आम्ही ‘वृक्षारोपण’ कार्यक्रम नेहमीच करतो. आमच्या शिक्षिका सांगतात की, प्रत्येक विद्यार्थ्याने वर्षातून किमान एक झाड लावलं आणि ते जगवलं, तर किती मोठा बदल होईल.

पर्यावरण संतुलन मराठी निबंध: Paryavaran Santulan Marathi Nibandh

गाड्यांमधून निघणारा धूर, कारखान्यांमधून बाहेर पडणारं रसायनयुक्त पाणी, घरातून निघणारा कचरा – हे सगळं आपल्या पर्यावरणासाठी विषारी ठरत आहे. प्लास्टिकचा वापर ही एक खूप मोठी समस्या आहे. एकदा वापरलेलं प्लास्टिक अनेक वर्षं जमिनीत तसंच राहतं आणि ते कुजत नाही. समुद्रात प्लास्टिकचे ढिगारे साचले आहेत आणि त्यामुळे समुद्रातील जीवनावर खूप वाईट परिणाम होत आहे. आमच्या शाळेत शिक्षकांनी आम्हाला ‘नो प्लास्टिक’ अभियान राबवायला सांगितलं आहे. आम्ही घरीही प्लास्टिक पिशव्या वापरणं टाळतो आणि कापडी पिशव्या वापरण्याचा प्रयत्न करतो. तसेच, कचरा ओला आणि सुका वेगळा करून टाकण्याचं महत्त्वही आम्हाला समजावून सांगितलं आहे. ‘कचऱ्यापासून खत’ बनवण्याचे प्रयोगही आम्ही शाळेत केले आहेत.

पाणी ही जीवनावश्यक गोष्ट आहे, पण पाण्याचीही मोठी समस्या निर्माण झाली आहे. अनेक ठिकाणी पिण्याच्या पाण्याची टंचाई जाणवतेय. नद्या प्रदूषित झाल्या आहेत. पावसाचं पाणी साठवून (Rainwater Harvesting) आणि पाण्याचा जपून वापर करून आपण ही समस्या काही प्रमाणात कमी करू शकतो. माझ्या सोसायटीमध्येही आता रेन वॉटर हार्वेस्टिंगबद्दल बोललं जात आहे. मला वाटतं, ही खूप चांगली गोष्ट आहे.

आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगातही पर्यावरण संतुलनाचं महत्त्व कमी झालेलं नाही, उलट ते अधिक वाढलं आहे. आपण जरी स्मार्टफोन आणि संगणकावर जास्त वेळ घालवत असलो तरी, हे लक्षात ठेवणं महत्त्वाचं आहे की, या तंत्रज्ञानासाठीही नैसर्गिक संसाधनांचा वापर होतो. पण त्याचबरोबर, तंत्रज्ञान पर्यावरणाला मदतही करू शकतं. उदाहरणार्थ, ऑनलाइन शिक्षणामुळे कागदाचा वापर कमी झाला आहे. व्हिडिओ कॉन्फरन्सिंगमुळे प्रवासाची गरज कमी झाली आहे, ज्यामुळे इंधनाची बचत होते आणि प्रदूषणही कमी होतं. ‘ई-वेस्ट’ (E-waste) म्हणजे इलेक्ट्रॉनिक कचरा ही एक नवी समस्या आहे. जुने मोबाईल, लॅपटॉप आपण कुठेही फेकून देतो, पण त्यातून घातक रसायनं बाहेर पडतात. यावर योग्य उपाययोजना करणं गरजेचं आहे.

पर्यावरण संतुलनाची जबाबदारी फक्त सरकारची किंवा मोठ्या संस्थांची नाही, ती आपली प्रत्येकाची आहे. एक विद्यार्थी म्हणूनही आपण खूप काही करू शकतो:

1. झाडं लावा आणि जगवा: वाढदिवसाला किंवा इतर खास दिवशी एक झाड लावून त्याची निगा राखणं.
2. पाण्याचा जपून वापर: अंघोळ करताना, ब्रश करताना किंवा भांडी धुताना पाण्याचा अपव्यय टाळणे.
3. प्लास्टिकचा वापर टाळा: कापडी पिशव्या वापरणे, प्लास्टिक बॉटलऐवजी पाण्याची बाटली सोबत ठेवणे.
4. वीज बचत: गरज नसताना लाईट, पंखे, एसी बंद करणे.
5. कचरा कमी करा आणि वर्गीकरण करा: ओला व सुका कचरा वेगळा करणे आणि ‘Reduce, Reuse, Recycle’ या तत्त्वाचा अवलंब करणे.
6. सार्वजनिक वाहतूक किंवा सायकलचा वापर: शक्य असेल तेव्हा गाडीऐवजी सायकलचा वापर करणे किंवा सार्वजनिक बस, ट्रेनने प्रवास करणे. यामुळे प्रदूषण कमी होतं.
7. पर्यावरणाबद्दल जागरूकता: आपल्या मित्रांना, कुटुंबाला पर्यावरणाचं महत्त्व समजावून सांगणे.

मला आठवतं, गेल्या वर्षी आमच्या शाळेत ‘पर्यावरण मित्र मंडळ’ सुरू झालं आहे. आम्ही या मंडळात सहभागी होऊन शाळेच्या बागेची निगा राखतो, झाडांना पाणी घालतो आणि शाळेच्या परिसरात स्वच्छता ठेवतो. तसेच, वेगवेगळ्या सणांना, वाढदिवसाला आम्ही एकमेकांना प्लास्टिकच्या वस्तू देण्याऐवजी पुस्तके किंवा छोटं रोपटं भेट म्हणून देतो. हे छोटे बदल खूप मोठा फरक घडवू शकतात.

आज आपण जे काही पर्यावरणासोबत करत आहोत, त्याचे परिणाम आपल्या पुढच्या पिढीला भोगावे लागतील. स्वच्छ हवा, पाणी आणि सुंदर निसर्ग हा त्यांचाही हक्क आहे. म्हणून, पर्यावरण संतुलन राखणं ही केवळ एक नैतिक जबाबदारी नाही, तर ती आपल्या आणि आपल्या भविष्यासाठीची एक गरज आहे.

मला विश्वास आहे की, जर आपण प्रत्येकाने आपल्या पातळीवर प्रयत्न केले, तर आपण या पृथ्वीला पुन्हा सुंदर आणि निरोगी बनवू शकतो. जेव्हा मी बातम्यांमध्ये वाचतो की, काही ठिकाणी नद्या स्वच्छ झाल्या आहेत किंवा वाघ-सिंह यांसारख्या दुर्मिळ प्राण्यांची संख्या वाढली आहे, तेव्हा मला खूप आनंद होतो. हेच आपल्याला दाखवून देतं की, प्रयत्न केले तर बदल नक्कीच घडतो. चला तर मग, आपण सगळे मिळून आपल्या पृथ्वीला वाचवूया आणि पर्यावरण संतुलन राखण्यासाठी कटिबद्ध होऊया. कारण, ही पृथ्वी आपली आहे आणि तिची काळजी घेणं हे आपलंच कर्तव्य आहे.