Sant Gadge Baba Marathi Nibandh: आपल्या महाराष्ट्राच्या भूमीने अनेक महान संतांना जन्म दिला, ज्यांनी समाजाला ज्ञानाची आणि मानवतेची शिकवण दिली. याच परंपरेतील एक तेजस्वी व्यक्तिमत्त्व म्हणजे संत गाडगे बाबा. त्यांचे नाव ऐकताच डोळ्यासमोर उभे राहते ते हातात खराटा आणि डोक्यावर मडके घेऊन गावागावात फिरणारे, लोकांना स्वच्छतेचे आणि शिक्षणाचे महत्त्व पटवून देणारे एक अजब संत. एका विद्यार्थ्याच्या दृष्टिकोनातून त्यांच्या कार्याकडे पाहताना, मला नेहमीच असं वाटतं की, त्यांचे विचार आजही आपल्या दैनंदिन जीवनात आणि समाजाच्या विकासात किती महत्त्वाचे आहेत.
संत गाडगे बाबांचा जन्म २३ फेब्रुवारी १८७६ रोजी अमरावती जिल्ह्यातील शेंडगाव येथे झाला. त्यांचे मूळ नाव डेबूजी झिंगराजी जानोरकर होते. त्यांनी औपचारिक शिक्षण घेतले नव्हते, पण त्यांनी आपल्या अनुभवातून आणि लोकप्रबोधनाच्या माध्यमातून जे ज्ञान मिळवले, ते कोणत्याही पदवीधरापेक्षा कमी नव्हते. त्यांचे जीवनच एक खूप मोठी शिकवण होती. त्यांनी साधू-संन्याशांप्रमाणे मठ किंवा आश्रमात न राहता, लोकांझ्यांमध्ये मिसळून काम केले. हाच त्यांचा सर्वात मोठा गुण होता.
संत गाडगे बाबा मराठी निबंध: Sant Gadge Baba Marathi Nibandh
गाडगे बाबांनी आपले संपूर्ण आयुष्य समाजाच्या सेवेसाठी समर्पित केले. त्यांचे मुख्य कार्य होते स्वच्छता आणि समाजप्रबोधन. ते एका गावातून दुसऱ्या गावात फिरायचे. एखाद्या गावात गेल्यावर ते लगेच हातात खराटा घेऊन गाव स्वच्छ करायला लागायचे. लोक त्यांना विचारत, “बाबा, तुम्ही हे काय करत आहात?” तेव्हा ते लोकांना स्वच्छतेचे महत्त्व पटवून देत असत. ते म्हणायचे, “देव देवळात नाही, देव आपल्या मनात आहे आणि जर तुम्हाला देव पाहिजे असेल तर, आपले गाव स्वच्छ ठेवा, आपले मन स्वच्छ ठेवा.” आजही आपण ‘स्वच्छ भारत अभियान’ सारखे उपक्रम पाहतो, तेव्हा गाडगे बाबांनी शेकडो वर्षांपूर्वीच स्वच्छतेचे महत्त्व ओळखले होते, हे पाहून त्यांचे दूरदृष्टीचे दर्शन घडते.
केवळ शारीरिक स्वच्छता नाही, तर त्यांनी विचारांच्या स्वच्छतेवरही भर दिला. त्यांनी लोकांना अंधश्रद्धा, व्यसनमुक्ती, जातीय भेद आणि चुकीच्या रूढी-परंपरा सोडण्यास सांगितले. ते कीर्तनाच्या माध्यमातून लोकांना उपदेश करत असत. त्यांच्या कीर्तनाची पद्धत खूप वेगळी होती. ते आधी भजन-कीर्तन करत आणि मग लोकांच्या जीवनातील अडचणी आणि समस्यांवर सोप्या भाषेत बोलत. त्यांच्या कीर्तनातून ते लोकांना शिक्षण, आरोग्य, समानता आणि माणुसकीचे महत्त्व पटवून देत असत. त्यांच्या भाषेतून ते सामान्य माणसाला समजावून सांगायचे, “भुकेल्याला अन्न द्या, तहानलेल्याला पाणी द्या, उघड्यानागड्यांना वस्त्र द्या, बेघरांना आसरा द्या, अनाथांना मदत करा, गरीब मुलामुलींना शिक्षण द्या.” हे त्यांचे विचार आजही आपल्याला मानवतेचा संदेश देतात.
आजच्या जगातही जेव्हा आपण सामाजिक समस्यांवर विचार करतो, तेव्हा गाडगे बाबांचे विचार आपल्याला मार्ग दाखवतात. आजही समाजात व्यसनाधीनता, अंधश्रद्धा आणि जातीय भेद मोठ्या प्रमाणावर आहेत. सोशल मीडियाच्या युगात चुकीची माहिती आणि अफवा वेगाने पसरतात, त्यामुळे लोकांना योग्य विचार आणि विवेकबुद्धी शिकवणे खूप महत्त्वाचे आहे. गाडगे बाबांनी आपल्या साध्या पण प्रभावी भाषेतून जे प्रबोधन केले, ते आजही आपल्याला प्रेरणा देते की, आपण आपल्या कृतीतून आणि विचारांतून समाजाला चांगले वळण देऊ शकतो.
त्यांनी लोकांच्या शिक्षणासाठी खूप प्रयत्न केले. अनेक ठिकाणी धर्मशाळा, शाळा, रुग्णालये बांधण्यासाठी त्यांनी लोकांकडूनच वर्गणी गोळा केली. ते भीक मागून नव्हे, तर श्रमदानातून आणि लोकांच्या सहभागातून हे काम करत असत. ते लोकांना सांगत, “शिक्षण हे वाघिणीचे दूध आहे, जो ते प्राशन करेल, तो गुरगुरल्याशिवाय राहणार नाही.” त्यांच्या या वाक्यातून शिक्षणाचे महत्त्व किती मोठे आहे, हे स्पष्ट होते. आजही शिक्षण सर्वांपर्यंत पोहोचावे यासाठी अनेक योजना आणि उपक्रम राबवले जातात. गाडगे बाबांनी तेव्हाच शिक्षणाला समाज परिवर्तनाचे महत्त्वाचे साधन मानले होते.
गाडगे बाबांनी कोणताही मोठेपण मिरवला नाही. त्यांनी स्वतःला ‘गाडगे महाराज’ न म्हणता ‘गाडगे बाबा’ म्हणूनच ओळखले. त्यांचा पेहराव साधा होता, हातात खराटा आणि डोक्यावर फुटके मडके. ही त्यांची ओळख बनली होती. त्यांच्यातील ही नम्रता आणि साधेपणा आजही आपल्यासाठी एक आदर्श आहे. अनेकदा आपण बाह्य मोठेपणाच्या मागे धावतो, पण गाडगे बाबांनी आपल्याला आतील मोठेपण आणि सेवेचे महत्त्व शिकवले.
१९५६ मध्ये त्यांनी देह ठेवला, पण त्यांचे विचार आजही जिवंत आहेत. महाराष्ट्र सरकारने त्यांच्या कार्याची दखल घेऊन ‘संत गाडगे बाबा ग्राम स्वच्छता अभियान’ सुरू केले आहे, ज्यामुळे त्यांची शिकवण आजही घराघरात पोहोचत आहे.
श्री चक्रधर स्वामी मराठी निबंध: Shree Chakradhar Swami Marathi Nibandh
थोडक्यात सांगायचं तर, संत गाडगे बाबा हे केवळ एक संत नव्हते, तर ते एक महान समाजसुधारक, शिक्षणप्रेमी आणि स्वच्छतेचे पुरस्कर्ते होते. त्यांनी आपल्या कृतीतून आणि विचारांतून समाजाला एक नवी दिशा दिली. त्यांचे जीवन म्हणजे सेवा, त्याग आणि समाजप्रबोधनाचा एक आदर्श नमुना आहे. आजही त्यांचे विचार आणि कार्य आपल्याला एक चांगला नागरिक बनण्यासाठी आणि एक चांगला समाज घडवण्यासाठी प्रेरणा देत राहतील.